Interwały dla początkujących

Gdy zajrzymy do słownika lub encyklopedii i poszukamy hasła interwał znajdziemy takie oto stwierdzenia:

Interwał

1. odstęp w czasie lub odległość w przestrzeni
2. w muzyce różnica wysokości między dwoma dźwiękami współbrzmiącymi lub następującymi po sobie

Te definicje pochodzą ze słownika PWN. Nas oczywiście interesuje ta definicja związana z muzyką. Gdy poszukamy dokładniej, dowiemy się, że interwałem nazywamy też sposób współbrzmienia dwóch dźwięków, oraz kilka innych, bardzo podobnych do zaprezetowanych powyżej. Co to wszystko znaczy? Po co nam te interwały? Gdzie się je stosuje? Jak się je tworzy? Czy nie da się tego inaczej opisać? Czy muszę te interwały znać? Czy pomoże mi to w nauce? O tym wszystkim w dalszej części.

Uproszczona definicja interwału

Zanim przejdziemy do bardziej formalnego opisu zagadnienia przedstawimy sobie podstawowe cele, które leżą u podstaw zagadnienia interwałów. Weźmy sobie na początek dwa dowolne dźwięki. Jak wiemy, mogą one leżeć blisko siebie: interwał mały, ale mogą też leżeć daleko od siebie: interwał duży.

Tak jak w świecie naturalnym stworzono jednostkę odległości, którą jest metr, tak w świecie muzyki powstał interwał. Muzyka to bowiem inny świat i nie da się w niej zastosować znanych powszechnie systemów miar. Nie nadają się do tego metry, kilogramy, litry. Nie nadaje się do tego także częstotliwość (okres jako odwrotność częstotliwości drgań też nie może być rozważany).

Niektórzy pewnie znają zależność wysokości dźwięku od częstotliwości. Czy nie dałoby się zastosować częstotliwościoweggo systemu miar? Pewnie dałoby się go zastosować. Problem w tym, że byłby on strasznie niewygodny. Odległośś jednego półtonu nie może być wyrażona za pomocą prostej zależności. Prościej mówiąc, odległość pomiędzy dźwiękiem C a Cis wyrażona w hercach (podstawowa jednostka częstotliwości) nie będzie taka sama jak pomiędzy dźwiękiem G a Gis. Nie będzie to też odległość pomiędzy C a Cis oktawę wyżej. W równomiernie temperowanym systemie strojenia odległość jednego półtonu jest wtedy, gdy stosunek dwóch dźwięków wynosi pierwiastek dwunastego stopnia z dwóch. Dwa półtony to nie dwa pierwiastki dwunastego stopnia z dwóch, lecz pierwiastek dwunastego stopnia z dwóch do potęgi drugiej. Jedynie odległość oktawy jest łatwa do wyrażenia, bo stosunek częstotliwości dźwięków wynosi 2:1. Na dłuższą metę nie da się takiego systemu stosować.

Z braku jakiejkolwiek możliwości określania odległości wymyślono nowy system. Opiera się on na określaniu odległości w postaci liczby stopni skali zawartych pomiędzy dwoma rozważanymi dźwiękami. System powstał dawno temu, więc nie powinno dziwić łacińskie nazewnictwo. Zanim wyjaśnię, jak nazywamy poszczególne interwały wspomnę co nieco o stopniach skali, bo może to być niezrozumiałe. Skal jest sporo i nie będą one tutaj szczegółowo wyjaśniane. Zajmę się tylko jedną, najbardziej powszechną w muzyce europejskiej i amerykańskiej - jest to skala majorowa naturalna (dur naturalny). W tonacji C-dur do tej skali należą wszyskie dźwięki bez krzyżyków i bez bemoli. Jeżeli spośród wszystkich dźwięków C Cis/Des D Dis/Es E F Fis/Ges G Gis/As A Ais/B H C wybierzemy tylko te podstawowe, tj. C D E F G A H C, to możemy powiedzieć, że mamy wszystkie elementy składowe skali naturalnej. Charakterystyczny dla tej skali układ polega na tym, że sąsiednie stopnie skali, za wyjątkiem dwóch, oddalone są od siebie o dwa półtony. Wyjątek stanowi odległość pomiędzy stopniem III i IV oraz VII i VIII.

Jak określić dźwięki skali naturalnej majorowej dla tonacji D-dur? Bierzemy pierwszy stopień skali: D. Odległość pomiędzy kolejnym stopniem to dwa półtony, zatem drugi dźwięk to E. Przeskakujemy o kolejne dwa półtony i otrzymujemy Fis/Ges. Mamy zatem trzy stopnie D E Fis/Ges. Teraz jeden półton, bo pomiędzy trzecim i czwartym stopniem ma być jeden. Będzie to zatem dźwięk G. Przeskakujemy teraz trzy razy o dwa półtony i kolekcjonujemy dźwięki. Będą to te pogrubione C Cis/Des D Dis/Es E F Fis/Ges G Gis/As A Ais/B H C Cis/Des D. Na koniec dodajemy dźwięk odległy o jeden półton od stopnia siódmego, czyli D. Zostało to już zaznaczone.

Rys. 1. Rozkład dźwięków skali naturalnej na pięciolinii w kluczu wiolinowym G.

Nazewnictwo interwałów

Po wymaganym wstępie teoretycznym i filozoficznym przechodzimy do sedna sprawy, a mianowicie do nazewnictwa. Podstawowe interwały prezentują się następująco:

Poniższe przykłady mają na celu wprowadzenie do teorii interwałów. W rzeczywistości całe zagadnienie jest dużo bardziej złożone. W celu jasnego wytłumaczenia przyjęto, że na tym etapie nie pojawiają się dźwięki spoza skali. Dla innych tonacji sprowadza się to do tego, że nie ma żadnych znaków chromatycznych przygodnich ani kasowników.

Tabelka nic nie powie początkującemu, dlatego postaram się wyjaśnić, o co w niej chodzi, a zrobię to na konkretnych przykładach. Wszystkie będą dotyczyły skali majorowej naturalnej. Wszystkie przykłady będą dotyczyły tonacji C-dur. Jako ćwiczenie polecam wyszukiwanie interwałów dla dowolnej innej tonacji.

Polecam poćwiczenie sobie tego zagadnienia na dowolnie wybranych dźwiękach. Po jakimś czasie wszystko wyda się proste i oczywiste.

Dalszy podział interwałów

Uważni czytelnicy dostrzegli już zapewne drobną nieścisłość. Dlaczego dwie różne odległości nazywamy sekundą i dwie różne nazywamy tercją? Podobna sytuacja ma miejsce w przypadku seksty i septymy.

Do tej pory podstawowym wyznacznikiem była odległość w stopniach skali. Aby precyzyjniej określić odległość, należy przejść na niższy poziom - na poziom półtonów (w dalszym ciągu zakładamy, że nie ma żadnych przygodnich znaków chromatycznych ani kasowników). Z tymi interwałami, które w kolumnie oznaczającej ilość półtonów mają jedną wartość nie ma żadnego problemu. Wszystkie one są jednoznacznie zdefiniowane i określamy je interwałami czystymi, z jednym wyjątkiem. Mamy zatem prymę czystą, kwartę czystą, kwintę czystą i oktawę czystą. Tym wyjątkiem jest tryton, który skądinąd jest tworem dziwnym, określanym od wieków jako diabelski (z łaciny "diabolus in musica"). Nie jest on czysty, nie wiadomo na którym stopniu leży (patrz tabelka - 4 lub 5 stopni). Jest to po prostu tryton, trzy całe tony, sześć półtonów. Pozostałe interwały mogą być małe lub wielkie.

Zasada jest prosta: jeżeli jakiś interwał zbudowany na danej liczbie stopni może być tworzony przez różną liczbę półtonów, to ten mniejszy interwał będzie nazywany małym, a ten większy wielkim. Przeanalizujmy zatem przykłady, wszystkie w tonacji C-dur:

Podobne ćwiczenie warto sobie wykonać z innymi dźwiękami. Tak jak inne obszary teorii muzyki także i ten wymaga ćwiczeń. Zapewniam jednak, że po jakimś czasie wszystko stanie się proste i oczywiste.

Kategorie interwałów

W tym miejscu należałoby wspomnieć o nieco innym podziale interwałów. Interwał, zgodnie z jedną z definicji to sposób współbrzmienia dwóch dźwięków. I tak oto tworzą nam się pewne trzy grupy:

• Interwał harmoniczny - występuje wtedy, gdy oba dźwięki grane są jednocześnie. Posłuchaj: Kwinta czysta harmonicznie
• Interwał melodyczny - dwa dźwięki następują po sobie. Jeżeli drugi dźwięk jest wyższy, wtedy mamy do czynienie z interwałem górnym. Posłuchaj: Kwinta czysta melodycznie - interwał górny. Jeżeli natomiast drugi dźwięk jest niższy, wtedy taki interwał nazywamy dolnym. Posłuchaj: Kwinta czysta melodycznie - interwał dolny.

Oznaczanie interwałów

Na koniec powiemy sobie jeszcze o sposobach skrótowego oznaczania interwałów. Interwały oznacza się cyframi arabskimi, pokrywającymi się z ilością stopni skali zawartych w interwale. I tak, interwał prymy będziemy oznaczać cyfrą 1, sekunda to 2, tercja to 4, kwarta 4, kwinta 5, seksta 6, septyma 7, a oktawa 8. Sprawa jest prosta, jasna i czytelna, bo nie ma żadnych wyjątków. Co z dodatkowym podziałem? Jak odróżnić sekundę małą od sekundy wielkiej? Tutaj też jest w miarę łatwo. Każdy interwał czysty składa się tylko z cyfry. Kwinta czysta to dalej będzie 5, kwarta czysta to dalej bdzie 4. Przejdźmy dalej. Każdy interwał wielki, za wyjątkiem septymy (oczywiście, wszystko byłoby zbyt proste, gdyby nie wyjątki), także będzie oznaczany samą cyfrą. Interwały małe natomiast będą miały przyrostek >. Zgodnie z powyższym sekunda wielka będzie oznaczana jako 2, natomiast sekunda mała jako 2>. Podobnie tercje: tercja wielka to 3, natomiast tercja mała to 3>. Niechlubny wyjątek to septyma. Septyma mała oznaczana jest cyfrą 7, natomiast septyma wielka będzie miała przyrostek < (będzie oznaczana jako 7<). Podstawowe zasady, w dużym skrócie, przedstawiają się następująco:

• Interwały czyste i wielkie oznaczane są samymi cyframi
• Interwały małe oznaczane są cyfrą z przyrostkiem >
• Interwał septymy to wyjątek: septyma wielka to 7<, septyma mała to 7

Popatrzmy zatem, jak przedstawia się cała tabelka podstawowych interwałów, od prymy do oktawy włącznie. Nie należy się jej uczyć. Została zaprezentowana tylko w celach porządkowych.

Podsumowanie

Materiału jest dużo. Należy jednak wiedzieć, że są to tylko podstawy teoretyczne, a zakres materiału jest okrojony. Cała moc pojawia się dopiero wtedy, gdy jesteśmy w stanie rozpoznawać powyższe interwały gołym uchem, wtedy, gdy słysząc dwa dźwięki możemy określić ich odległość. Takie umiejętności wymagają żmudnych ćwiczeń. Zapewniam jednak, że włożony wysiłek opłaci się.

Być może kogoś zainteresuje darmowa aplikacja online do ćwiczenia rozpoznawania interwałów