Rozkład dźwięków na gryfie gitary

Po co nam taka wiedza?

Zawsze, albo prawie zawsze, wśród uczących pojawia się tego typu pytanie. Jest to pewnego rodzaju naturalna obrona przed wysiłkiem. Pojęcie i zrozumienie tej wiedzy to kolejny etap na drodze do świadomego korzystania z instrumentu. To kolejny etap pozwalający w jeszcze bardziej logiczny sposób przyswojenie sobie innych elementów rzemiosła. Zanim przedstawię odpowiednie schematy z rozkładem dźwięków warto wyszczególnić parę obszarów, w których taka wiedza może nam się przydać.

Granie z nut

Nie oszukujmy się - aby szybko i sprawnie odnaleźć konkretny dźwięk i przełożyć zapis pięcioliniowy na zjawisko akustyczne w postaci uderzenia w strunę, trzeba wiedzieć gdzie daną nutę się naciska.

Budowanie akordów

Rzadko zdarza się sytuacja, w której początkujący gitarzysta zna sposób budowy akordów. O ile na początku znacznie szybciej przychodzi nauka gotowych ułożeń palców (chwytów), to na dalszym etapie należy się je nauczyć budować. Uczenie się na pamięć akordów C, D, E, G, A, d, e i a ma na początku sens, ale przychodzi taki moment, że tych akordów jest po prostu za dużo. Warto zajrzeć chociażby do sekcji akordy na tym portalu i spróbować policzyć - a to nie wszystkie. Łącząc wiedzę budowy akordów ze znajomością położenia poszczególnych dźwięków możemy w każdej chwili sobie taki akord samemu ułożyć. Co więcej, możemy sobie ułożyć w dogodny dla siebie sposób. Dogodny nie tylko w sensie chwytania, ale także w sensie brzmienia. Nie zagłębiając się w teorię, akord to współbrzmienie co najmniej trzech dźwięków. Te dźwięki mogą być różnie ułożone, a nie trzeba chyba wyjaśniać, że ma to wpływ na brzmienie.

Zrozumienie zapisów muzycznych

Część zapisów muzycznych używa w swojej formie nazw dźwięków. Jest to między innymi główny sposób oznaczania przewrotów akordów lub linii basowej. Rzadko można znaleźć wyjaśnienie, co to za dziwny akord kryje się pod nazwą D/C#. Zrozumienie natomiast zasad nazewnictwa pozwala szybko stwierdzić, że jest to akord D, ale z dźwiękiem C# w basie. Wyedukowany muzyk złapie więc akord D, poszuka na strunach basowych dźwięku C# i zagra go razem ze wspomnianym akordem.

Zrozumienie innych muzyków

Muzycy, nie tylko ci z najwyższych półek, bardzo często posługują się w mowie nazwami dźwięków. Usłyszeć można hasła typu: zagraj to w G-dur. Zdarza się, że gitarzysta do gitarzysty krzyknie: weź mi tu przytrzymaj A. Skoro nie będziemy wiedzieć, gdzie jest A to jak to przytrzymamy?

Od czego zacząć - pierwszy etap nauki

Wiadomo nie od dziś, że zbyt duża liczba informacji na jeden raz może przerazić nawet najbardziej wytrwałego. Także i nauka dźwięków powinna przebiegać etapowo. Na początek warto zapamiętać, jakie dźwięki wydają puste struny. Przedstawia to następujący schemat:

Jeżeli ktoś tego nie zna, warto zrobić sobie przerwę i poćwiczyć powtarzając głośno nazwę każdego odgrywanego dźwięku. Można także przerwać czytanie artykułu w tym miejscu i wrócić do niego później.

Drugi etap - dźwięki wykorzystywane przy strojeniu

Po opanowaniu sześciu podstawowych dźwięków można dorzucić pięć nowych. Te pięć dźwięków wykorzystywanych jest do strojenia gitary. Cechą charakterystyczną jest to, że pokrywają się one z dźwiękami pustych strun. Schemat tych dźwięków przedstawiony jest poniżej:

Podobnie jak w przypadku pierwszego etapu także i tutaj należy poświęcić wykonywaniu ćwiczenia trochę czasu, najlepiej głośno powtarzając odgrywane dźwięki. Można przy okazji porównywać odpowiadające sobie wysokości.

Warto w tym momencie, albo później, przeczytać artykuł na temat strojenia gitary. Ucho powinno być od początku przyzwyczajane do precyzyjnego porównywania dźwięków. Na początku warto wspomagać się stroikiem lub osobą, która trudne początki ma już za sobą. Wspomniany artykuł jest tutaj: Jak nastroić gitarę - różne techniki strojenia gitary

Trzeci etap - dźwięki gamy

Jakoś tak się już przyjęło, że naukę dźwięków zaczyna się od gamy C-dur. W skład tej gamy wchodzą dźwięki C, D, E, F, G, A, H i C. Istnieje również alternatywne nazewnictwo, solmizacyjne, sylabowe, używane często w śpiewie do ćwiczeń wokalnych, a mianowicie do, re, mi, fa, sol, la, si, do. Na nasze potrzeby wprowadzimy sobie dwie gamy, różniące się wysokością oktawy (inaczej mówiąc C kończące pierwszą gamę jest równocześnie C zaczynającym drugą gamę). Kolejny schemat dźwięków, które należy przećwiczyć i zapamiętać przedstawiony jest poniżej:

Po raz kolejny zachęcam do dłuższych ćwiczeń i głośnego powtarzania. Druga gama C-dur może wyglądać w sposób następujący:

Ćwicząc gamy warto zapoznać się z jeszcze jednym układem, również C-dur. Wnikliwi pewnie zapytają, dlaczego cały czas gama. Głównie z tego powodu, że jest charakterystyczna i większość osób ją kojarzy. Ucho łatwo wsłuchuje się w dźwięki gamy, a co za tym idzie jest w stanie bardzo szybko wychwycić odstępstwa od reguły, czyli po naszemu błędnie naciśnięte struny. Trzeci przykład gamy C-dur pokazany jest poniżej:

Co ćwiczyć dalej?

Kolejnym etapem jest zrozumienie odległości pomiędzy dźwiękami gamy. Pozwoli nam to odnaleźć wszystkie pozostałe dźwięki gamy C-dur. Odległości przedstawiają się następująco:

• C i D - dwa półtony
• D i E - dwa półtony
• E i F - jeden półton
• F i G - dwa półtony
• G i A - dwa półtony
• A i H - dwa półtony
• H i C - jeden półton

Teraz krótkie wyjaśnienie na podstawie przykładu. Poniżej pokazany jest rozkład dźwięków na najgrubszej strunie E:

Ćwicząc gamy warto zapoznać się z jeszcze jednym układem, również C-dur. Wnikliwi pewnie zapytają, dlaczego cały czas gama. Głównie z tego powodu, że jest charakterystyczna i większość osób ją kojarzy. Ucho łatwo wsłuchuje się w dźwięki gamy, a co za tym idzie jest w stanie bardzo szybko wychwycić odstępstwa od reguły, czyli po naszemu błędnie naciśnięte struny. Trzeci przykład gamy C-dur pokazany jest poniżej:

Wyjaśnijmy sobie, skąd się to wzięło. Pusta struna to dźwięk E. Szukamy na naszej liście dźwięku E i widzimy, że do najbliższego dźwięku F jest odległość jednego półtony. Konstrukcja gitary jest taka, że jednemu półtonowi odpowiada jeden próg. Naciskamy zatem palcem przed pierwszym progiem wskazując tym samym dźwięk F.

Tym razem szukamy dźwięku gamy wyższego od F. Z listy wynika, że jest to G, a odległość wynosi tym razem dwa półtony. Palec z pierwszego progu (dźwięk F) przesuwamy na trzeci próg (pierwszy próg + 2 = 3). To właśnie na trzecim progu znajduje się dźwięk G.

Po dźwięku G mamy dźwięk A. Oddalony jest ona o dwa półtony od G. Przesuwamy się więc znów o dwa progi i odnajdujemy A na progu piątym (próg 3 + 2 = 5). Tak postępujemy aż do końca struny.

Co nam pomaga odnajdywać dźwięki?

Stosując metodę wskazaną w poprzednim podpunkcie sprawiamy, że nie musimy się dźwięków uczyć na pamięć. Po jakimś czasie same nam wejdą do głowy. Co jednak zrobić, żeby tak długo nie liczyć? Czy są jakieś sztuczki? Naturalnie, że są! Pierwsza to taka, że dźwięki na dwunastym progu dokładnie pokrywają się z dźwiękami pustych strun. Przedstawia to poniższy schemat:

Można w tym momencie zastosować liczenie odwrotne. Jeżeli szukamy dźwięku na progach 9-11, wtedy taka odwrotna metoda z pewnością będzie szybsza.

Druga sztuczka polega na tym, że dźwięk na danej strunie jest równy dźwiękowi sąsiedniej, grubszej struny, ale naciśniętej pięć progów dalej (wyjątek stanowi tutaj struna 2 i 3 - tam odległość to cztery półtony, czyli cztery progi). To ten sam schemat, który został zastosowany w schemacie związanym ze strojeniem gitary. Przyjrzyjmy się schematowi zaprezentowanemu poniżej:

Jak to rozumieć? Wyjdźmy od E na dwunastym progu najgrubszej struny. Przechodząc na strunę piątą (A) i cofając się o pięć progów powinniśmy otrzymać ten sam dźwięk. Liczymy zatem: 12 próg - 5 półtonów = 7 próg. Wychodzi nam, że na piątej strunie, na siódmym progu też jest E. Na czwartej strunie mamy 7 próg - 5 półtonów = 2 próg. Tam też jest E.

Przeanalizujmy dźwięk D z czwartej struny dwunastego progu. Na trzeciej strunie mamy 12 - 5 = 7 próg. Na drugiej strunie mamy 7 - 4 = 3 próg (to ten opisywany wyjątek!).

Można przechodzić w drugą stronę. Popatrzmy na dźwięk H na pustej drugiej strunie. Gdzie jest taki sam dźwięk na trzeciej (pamiętajmy o wyjątku między struną 2 i 3). Odpowiedź 0 + 4 = 4 próg (tutaj odwrotnie, więc dodajemy). Na kolejnej strunie będzie to 4 + 5 = 9 próg. Wszędzie w tych miejscach powinno być tak samo brzmiące H (oznaczone H*).

A co z dźwiękami spoza gamy?

Tutaj sprawa też jest prosta. Jak już wiemy, odstęp pomiędzy niektórymi dźwiękami wynosi dwa półtony, czyli progi. W tych właśnie dziurach są pozostałe dźwięki. Generalnie kolejność dźwięków w oderwaniu od szerszego kontekstu (na nasze potrzeby kontekstem była gama C-dur), przedstawia się następująco:

• Jeżeli stosujemy zapis krzyżykowy: C C# D D# E F F# G G# A A# H C.
• Jeżeli stosujemy zapis bemolowy: C Db D Eb E F Gb G Ab A B H C.

Jak widać ten sam dźwięk może przyjmować dwie nazwy. Tak naprawdę oznacza on ten sam dźwięk, a różnica jest istotna dopiero w szerszym kontekście tonacji. Schemat krzyżykowy będzie więc wyglądał następująco:

Schemat bemolowy będzie miał następującą postać:

Schematy zostały zamieszczone bardziej w celach informacyjnych i pod żadnym pozorem nie należy się ich uczyć na pamięć. Należy go jedynie zrozumieć, a po jakimś czasie ćwiczeń i gry odnajdywanie dźwięków nie będzie nastręczać żadnych problemów. Zachęcam zatem do ćwiczeń.